Pod koniec wieku XIX twórczość Józefa Chełmońskiego cieszyła się powszechnym uznaniem zarówno wśród krytyków, jak i publiczności, pretendując do roli wzorca rodzimego malarstwa pejzażowego, a dzieła malarza zestawiano z obrazami Jana Matejki. Wystawiony w roku 1896 w Krakowie obraz Burza przyniósł artyście nagrodę Akademii Umiejętności im. Probusa Barczewskiego. Tematem dzieła jest wizerunek nieokiełznanych sił przyrody oraz wywołanych przez nie ludzkich reakcji. Pośrodku dynamicznie rozwiązanej kompozycji widnieją wiejskie dzieci pasące bydło. Zaskoczone burzą, smagane deszczem i wiatrem, kulą się strwożone gwałtownością szalejących żywiołów. Przerażenie ludzi i zwierząt koresponduje z rozległym, mrocznym krajobrazem. Biologiczny determinizm ludzkich zachowań został ujęty w sugestywnym epickim stylu. Wprowadzenie symboliki religijnej – znaku krzyża kreślonego ręką pastuszka – nawiązuje do głębokiej i czystej, a jednocześnie ślepej wiary ludu, zaś prosty, bury strój dzieci, utrzymany w kolorystyce ziemi, podkreśla ich ubóstwo i niski status społeczny. Popularny w malarstwie europejskim motyw pastuszków zyskuje w tym dziele Chełmońskiego poetycki wyraz, oddający głęboko emocjonalny stosunek artysty do wiejskiego ludu.

Aleksandra Krypczyk