wymiary: 42,5x16,5x18
oznaczenie autorskie: nie sygnowane
opis: Zbigniew Pronaszko, jeden z głównych założycieli i ideolog grupy formistów, znany przede wszystkim jako malarz, był także rzeźbiarzem. Choć nigdy nie kształcił się w tym kierunku, jego dzieła, powstałe w okresie formistycznym w latach 1917–1922, stawiają go w rzędzie najwybitniejszych polskich rzeźbiarzy XX wieku. „Zbigniew Pronaszko. Klasyczny przykład malującego rzeźbiarza. Wspaniałe w swej konstrukcji, olbrzymie w uniezależnieniu jakby od ich rzeczywistej wielkości rzeźby Pronaszki są żywym zaprzeczeniem jego malarstwa [...]” – tak Pronaszkę charakteryzował w 1921 roku Stanisław Ignacy Witkiewicz – Witkacy.
Rzeźba, z racji swej trójwymiarowości, dawała artyście możliwość pełnego wyartykułowania dążeń artystycznych. Malarstwo stanowiło medium mniej podatne na eksperymenty dotyczące bryły. Trzy pierwsze przedstawione rzeźby w sposób ewidentny nawiązują do sztuki ludowej. Uproszczenie, masywność i zamierzona naiwność przedstawień oraz charakterystycznie pofalowane szaty – element znany z dzieł malarskich formistów – nadają rzeźbom monumentalny wyraz. Oddziałują na widza zwartą bryłą. Ich szczegóły są elementami mało istotnymi, niedostrzegalnymi w pierwszym momencie zetknięcia z dziełem. Rzeźbie Czarny prorok Izajasz dodatkowych walorów dodaje polichromia, stanowiąca ciekawy eksperyment formalny.
Pronaszko tworzył rzeźby, w tym projekty pomników, także w latach późniejszych. Do najbardziej znanych należy konkursowy projekt pomnika Fryderyka Chopina dla Krakowa z 1949 roku. Jednak artyście nigdy już nie udało się stworzyć tak silnej i przekonywującej wizji rzeźbiarskiej, jak w okresie formistycznym.
Światosław Lenartowicz
ekspozycja: Galeria Sztuki Polskiej XX wieku,
Gmach Główny, al. 3 Maja 1
klucz: Awangarda >>>