technika / materiał: olej, płótno
wymiary: 36,3 x 44,6 cm
opis: Szkoła Rycerska, czyli Korpus Kadetów, była pierwszą w Polsce świecką placówką edukacyjną działającą na zasadach wojskowego korpusu. Została założona w 1765 roku przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i przeznaczona dla młodzieży szlacheckiej z uboższych rodzin, których nie stać było na utrzymanie prywatnych nauczycieli. Jej cel określił jasno książę Adam Kazimierz Czartoryski w przemowie do kadetów w roku 1766: „Wy tę w najopłakańszym stanie zostającą Ojczyznę waszą powinniście zaludniać obywatelami gorliwymi o jej sławę, o uwiększenie jej mocy wewnętrznej i poważania postronnego, o poprawę rządów w gatunku swym najgorszych. Niech was prowadzi ta zacna ambicja, żebyście odmienili starą postać Kraju”. Książę Czartoryski, który współpracował z królem przy założeniu szkoły, w latach 1768–1782 pełnił funkcję jej komendanta; dobierał też kadrę nauczycielską i gromadził książki. Znając kilkanaście języków, sam dokonał tłumaczeń wielu książek na użytek szkoły. Katechizm rycerski, podstawowy podręcznik przez niego napisany, zawierał natomiast zalecenia związane nie z nauką, ale z wychowaniem obywatelskim młodzieży. Zadaniem Szkoły Rycerskiej było bowiem kształcenie nie tylko dowódców wojskowych, ale również urzędników służby cywilnej. Organizatorzy instytucji nawiązali do panujących w oświeceniowej Europie tendencji do edukacji jednostki, a przez to całego społeczeństwa, w procesie wychowywania młodzieży i wpajania jej szerokiej wiedzy ogólnej. Uczono tu między innymi historii Polski. Szkoła działała do upadku insurekcji kościuszkowskiej. Do jej wychowanków należeli m.in. Tadeusz Kościuszko, Jakub Jasiński, Józef Orłowski, Józef Sowiński, Karol Kniaziewicz, Michał Sokolnicki oraz Julian Ursyn Niemcewicz, adiutant Kościuszki, który wspominał: „Te z dzieciństwa wpojone wrażenia sprawiły, że w trudnych później przygodach, w których się kraj nasz znajdował, rzadko który z kadetów zboczył z drogi cnoty i uczciwości; wielu wsławiło się odwagą, cnotą i najszlachetniejszym w dobrej sprawie poświęceniem się”. Jan Piotr Norblin, którego książę Adam Czartoryski poznał w Paryżu w 1772 roku, zaprosił do Polski, i którego mecenasem pozostawał przez długi czas, wykonał dla Szkoły Rycerskiej liczne obrazy, w tym te przedstawiające wizytacje twórców szkoły – króla Stanisława Augusta i księcia Czartoryskiego. Pierwsza z prac Norblina, Król Stanisław August Poniatowski w Korpusie Kadetów, najprawdopodobniej ilustruje rekomendowanie królowi przez rodziców swoich dzieci na przyszłych kadetów, a druga – Książę Adam Czartoryski w Korpusie Kadetów – przyjmowanie przez księcia nowych kadetów do szkoły lub uroczystość nakładania munduru korpusowego po dwuletniej nauce w Szkole Rycerskiej.
ekspozycja: Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach,
Sukiennice, Rynek Główny 1/3
klucz: Oświecenie <<<
Sztuka polska epoki Oświecenia nie była jednolita. Obejmowała różnorodne prądy umysłowe i kierunki artystyczne drugiej połowy XVIII wieku, które miały wpływ na rozwój malarstwa i rzeźby także w następnym stuleciu oraz na kształtowanie postaw ideowych społeczeństwa polskiego aż po czasy współczesne. Ekspozycja w Sali Oświecenia przedstawia najistotniejsze nurty panujące w sztuce tego okresu, reprezentowane w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.
Początkom nowoczesnej sztuki polskiej patronuje wielki mecenas na polskim tronie, Stanisław August Poniatowski. Zorganizowany przez niego system kształcenia polskich artystów w kraju i za granicą umożliwił intensywny rozwój malarstwa. Obyczaj poznawania przez artystów w Rzymie, Paryżu, Wiedniu i Dreźnie kierunków modnych podówczas w sztuce znalazł swe odzwierciedlenie w pracach powstałych na zamówienie króla i wykształconej arystokracji. Zleceniodawcy oczekiwali obrazów dających wyraz „dobremu gustowi”, które miały jednocześnie odpowiadać zasadom tworzenia obowiązującym w malarstwie europejskim, nie zaś sarmackiej tradycji i ograniczonym umiejętnościom lokalnych malarzy cechowych.
Ze względu na współistnienie i przenikanie się różnych tradycji artystycznych oraz gustów zleceniodawców, kwestia stylu i sposobu malowania w tym czasie jest zagadnieniem skomplikowanym. Po połowie XVIII wieku w malarstwie tworzonym dla dworu i elit dominował klasycyzm rzymskiej Akademii św. Łukasza i paryskiej Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, którego oficjalny charakter, przepych i dekoracyjność w pełni zaspokajały potrzebę reprezentacji władcy. Z kolei pokolenie artystów końca XVIII wieku spopularyzowało miękki, subtelny sposób malowania uprawiany na akademii wiedeńskiej oraz modne na Zachodzie, głównie portretowe malarstwo angielskie, które było od klasycyzmu bardziej naturalne, swobodne i bliższe życiowej prawdzie, a jednocześnie wytworne. Nie liczyło się z dworską etykietą i najlepiej odpowiadało arystokracji i zamożnej szlachcie. Natomiast niższe kręgi społeczne wciąż były zainteresowane tradycją uproszczonego w formie portretu sarmackiego, dlatego takie właśnie obrazy często malowali utalentowani artyści wykształceni na uczelniach zagranicznych, umyślnie ograniczając swoje umiejętności, by zadowolić konserwatywne przyzwyczajenia zleceniodawców.
Kolejny nurt, neoklasycyzm, pojawił się w pierwszej ćwierci XIX wieku, a zamiłowanie do niego przejawiała, prócz arystokracji, przede wszystkim szlachta związana z Napoleonem. Kierunek ten posługiwał się formami prostymi, dążąc do osiągnięcia efektu uproszczonego w formie, idealizowanego na wzór rzeźb starożytnych dzieła sztuki. W Polsce zaszczepili go artyści wykształceni w rzymskiej Akademii (Franciszek Smuglewicz, Jakub Tatarkiewicz) albo w paryskim warsztacie Jacquesa-Louisa Davida (Józef Oleszkiewicz). Pokolenie to przyniosło z sobą nie tylko nowe umiejętności malarskie, ale również nowe, zapowiadające już romantyzm, spojrzenie na rolę artysty.
Do najsłynniejszych malarzy epoki Oświecenia w Polsce należał Włoch, Marcello Bacciarelli, ulubiony malarz nadworny Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był doskonałym portrecistą, a na życzenie monarchy tworzył również obrazy historyczne. Nie mniejszym talentem odznaczał się Francuz, Jan Piotr Norblin, sprowadzony do Polski przez księcia Adama Czartoryskiego. W kraju działali również inni artyści zwabieni możliwością zrobienia kariery na królewskim dworze, m.in. Szwed, Per Krafft, Włosi – Józef Grassi i Jan Chrzciciel Lampi Starszy (który jednak szybko wyjechał do Rosji) oraz Austriak, Józef Pitschmann. Z czasem pojawili się również artyści polscy, wykształceni za granicą albo w królewskiej Malarni – szkole artystycznej prowadzonej przez Bacciarellego. Najwybitniejsi z nich to: Aleksander Orłowski, Franciszek Smuglewicz, Jan Bogumił Plersch i Józef Peszka.
Tradycyjnie najpopularniejszym gatunkiem malarstwa był portret. W XVIII wieku częste były portrety alegoryczne, niosące treści moralizatorskie (Marcello Bacciarelli, Portret alegoryczny Stanisława Augusta Poniatowskiego „z klepsydrą”), a także wizerunki odwołujące się do kultury antycznej (Franciszek Smuglewicz, Portret Heleny Potockiej) lub ukazujące modela na tle krajobrazu, wzorowane na malarstwie angielskim (Józef Grassi, portrety Ogińskich). Ilustrowano również sceny z mitologii greckiej i rzymskiej oraz z historii starożytnej (Cincinnatus Bacciarellego).
Po utracie przez Polskę niepodległości w roku 1795 szczególnie intensywnie rozwijała się nowa – narodowa – tematyka, poparta rzetelną lekturą źródeł historycznych, już wcześniej wspierana przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jej zadaniem było rozwijanie świadomości narodowej, propagowanie znajomości historii i kultury kraju oraz kreowanie bohaterów i mitów jednoczących Polaków, których ojczyznę podzieliły między siebie trzy państwa zaborcze: Rosja, Prusy i Austria.
Barbara Ciciora
wymiary: 36,3 x 44,6 cm
opis: Szkoła Rycerska, czyli Korpus Kadetów, była pierwszą w Polsce świecką placówką edukacyjną działającą na zasadach wojskowego korpusu. Została założona w 1765 roku przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego i przeznaczona dla młodzieży szlacheckiej z uboższych rodzin, których nie stać było na utrzymanie prywatnych nauczycieli. Jej cel określił jasno książę Adam Kazimierz Czartoryski w przemowie do kadetów w roku 1766: „Wy tę w najopłakańszym stanie zostającą Ojczyznę waszą powinniście zaludniać obywatelami gorliwymi o jej sławę, o uwiększenie jej mocy wewnętrznej i poważania postronnego, o poprawę rządów w gatunku swym najgorszych. Niech was prowadzi ta zacna ambicja, żebyście odmienili starą postać Kraju”. Książę Czartoryski, który współpracował z królem przy założeniu szkoły, w latach 1768–1782 pełnił funkcję jej komendanta; dobierał też kadrę nauczycielską i gromadził książki. Znając kilkanaście języków, sam dokonał tłumaczeń wielu książek na użytek szkoły. Katechizm rycerski, podstawowy podręcznik przez niego napisany, zawierał natomiast zalecenia związane nie z nauką, ale z wychowaniem obywatelskim młodzieży. Zadaniem Szkoły Rycerskiej było bowiem kształcenie nie tylko dowódców wojskowych, ale również urzędników służby cywilnej. Organizatorzy instytucji nawiązali do panujących w oświeceniowej Europie tendencji do edukacji jednostki, a przez to całego społeczeństwa, w procesie wychowywania młodzieży i wpajania jej szerokiej wiedzy ogólnej. Uczono tu między innymi historii Polski. Szkoła działała do upadku insurekcji kościuszkowskiej. Do jej wychowanków należeli m.in. Tadeusz Kościuszko, Jakub Jasiński, Józef Orłowski, Józef Sowiński, Karol Kniaziewicz, Michał Sokolnicki oraz Julian Ursyn Niemcewicz, adiutant Kościuszki, który wspominał: „Te z dzieciństwa wpojone wrażenia sprawiły, że w trudnych później przygodach, w których się kraj nasz znajdował, rzadko który z kadetów zboczył z drogi cnoty i uczciwości; wielu wsławiło się odwagą, cnotą i najszlachetniejszym w dobrej sprawie poświęceniem się”. Jan Piotr Norblin, którego książę Adam Czartoryski poznał w Paryżu w 1772 roku, zaprosił do Polski, i którego mecenasem pozostawał przez długi czas, wykonał dla Szkoły Rycerskiej liczne obrazy, w tym te przedstawiające wizytacje twórców szkoły – króla Stanisława Augusta i księcia Czartoryskiego. Pierwsza z prac Norblina, Król Stanisław August Poniatowski w Korpusie Kadetów, najprawdopodobniej ilustruje rekomendowanie królowi przez rodziców swoich dzieci na przyszłych kadetów, a druga – Książę Adam Czartoryski w Korpusie Kadetów – przyjmowanie przez księcia nowych kadetów do szkoły lub uroczystość nakładania munduru korpusowego po dwuletniej nauce w Szkole Rycerskiej.
ekspozycja: Galeria Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach,
Sukiennice, Rynek Główny 1/3
klucz: Oświecenie <<<
Sztuka polska epoki Oświecenia nie była jednolita. Obejmowała różnorodne prądy umysłowe i kierunki artystyczne drugiej połowy XVIII wieku, które miały wpływ na rozwój malarstwa i rzeźby także w następnym stuleciu oraz na kształtowanie postaw ideowych społeczeństwa polskiego aż po czasy współczesne. Ekspozycja w Sali Oświecenia przedstawia najistotniejsze nurty panujące w sztuce tego okresu, reprezentowane w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie.
Początkom nowoczesnej sztuki polskiej patronuje wielki mecenas na polskim tronie, Stanisław August Poniatowski. Zorganizowany przez niego system kształcenia polskich artystów w kraju i za granicą umożliwił intensywny rozwój malarstwa. Obyczaj poznawania przez artystów w Rzymie, Paryżu, Wiedniu i Dreźnie kierunków modnych podówczas w sztuce znalazł swe odzwierciedlenie w pracach powstałych na zamówienie króla i wykształconej arystokracji. Zleceniodawcy oczekiwali obrazów dających wyraz „dobremu gustowi”, które miały jednocześnie odpowiadać zasadom tworzenia obowiązującym w malarstwie europejskim, nie zaś sarmackiej tradycji i ograniczonym umiejętnościom lokalnych malarzy cechowych.
Ze względu na współistnienie i przenikanie się różnych tradycji artystycznych oraz gustów zleceniodawców, kwestia stylu i sposobu malowania w tym czasie jest zagadnieniem skomplikowanym. Po połowie XVIII wieku w malarstwie tworzonym dla dworu i elit dominował klasycyzm rzymskiej Akademii św. Łukasza i paryskiej Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, którego oficjalny charakter, przepych i dekoracyjność w pełni zaspokajały potrzebę reprezentacji władcy. Z kolei pokolenie artystów końca XVIII wieku spopularyzowało miękki, subtelny sposób malowania uprawiany na akademii wiedeńskiej oraz modne na Zachodzie, głównie portretowe malarstwo angielskie, które było od klasycyzmu bardziej naturalne, swobodne i bliższe życiowej prawdzie, a jednocześnie wytworne. Nie liczyło się z dworską etykietą i najlepiej odpowiadało arystokracji i zamożnej szlachcie. Natomiast niższe kręgi społeczne wciąż były zainteresowane tradycją uproszczonego w formie portretu sarmackiego, dlatego takie właśnie obrazy często malowali utalentowani artyści wykształceni na uczelniach zagranicznych, umyślnie ograniczając swoje umiejętności, by zadowolić konserwatywne przyzwyczajenia zleceniodawców.
Kolejny nurt, neoklasycyzm, pojawił się w pierwszej ćwierci XIX wieku, a zamiłowanie do niego przejawiała, prócz arystokracji, przede wszystkim szlachta związana z Napoleonem. Kierunek ten posługiwał się formami prostymi, dążąc do osiągnięcia efektu uproszczonego w formie, idealizowanego na wzór rzeźb starożytnych dzieła sztuki. W Polsce zaszczepili go artyści wykształceni w rzymskiej Akademii (Franciszek Smuglewicz, Jakub Tatarkiewicz) albo w paryskim warsztacie Jacquesa-Louisa Davida (Józef Oleszkiewicz). Pokolenie to przyniosło z sobą nie tylko nowe umiejętności malarskie, ale również nowe, zapowiadające już romantyzm, spojrzenie na rolę artysty.
Do najsłynniejszych malarzy epoki Oświecenia w Polsce należał Włoch, Marcello Bacciarelli, ulubiony malarz nadworny Stanisława Augusta Poniatowskiego. Był doskonałym portrecistą, a na życzenie monarchy tworzył również obrazy historyczne. Nie mniejszym talentem odznaczał się Francuz, Jan Piotr Norblin, sprowadzony do Polski przez księcia Adama Czartoryskiego. W kraju działali również inni artyści zwabieni możliwością zrobienia kariery na królewskim dworze, m.in. Szwed, Per Krafft, Włosi – Józef Grassi i Jan Chrzciciel Lampi Starszy (który jednak szybko wyjechał do Rosji) oraz Austriak, Józef Pitschmann. Z czasem pojawili się również artyści polscy, wykształceni za granicą albo w królewskiej Malarni – szkole artystycznej prowadzonej przez Bacciarellego. Najwybitniejsi z nich to: Aleksander Orłowski, Franciszek Smuglewicz, Jan Bogumił Plersch i Józef Peszka.
Tradycyjnie najpopularniejszym gatunkiem malarstwa był portret. W XVIII wieku częste były portrety alegoryczne, niosące treści moralizatorskie (Marcello Bacciarelli, Portret alegoryczny Stanisława Augusta Poniatowskiego „z klepsydrą”), a także wizerunki odwołujące się do kultury antycznej (Franciszek Smuglewicz, Portret Heleny Potockiej) lub ukazujące modela na tle krajobrazu, wzorowane na malarstwie angielskim (Józef Grassi, portrety Ogińskich). Ilustrowano również sceny z mitologii greckiej i rzymskiej oraz z historii starożytnej (Cincinnatus Bacciarellego).
Po utracie przez Polskę niepodległości w roku 1795 szczególnie intensywnie rozwijała się nowa – narodowa – tematyka, poparta rzetelną lekturą źródeł historycznych, już wcześniej wspierana przez Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jej zadaniem było rozwijanie świadomości narodowej, propagowanie znajomości historii i kultury kraju oraz kreowanie bohaterów i mitów jednoczących Polaków, których ojczyznę podzieliły między siebie trzy państwa zaborcze: Rosja, Prusy i Austria.
Barbara Ciciora